• 10 juni 2016
• Jenny Kamstra

De deelnemers aan het Café college gaan met elkaar in discussie rond 5 stellingen. Foto door Julie Weber

“Onze ambitie als project is om proactief te zijn op veiligheidsgebied”, vertelde projectmanager groot onderhoud bruggen Rob de Bruijn van Rijkswaterstaat voorafgaand aan het Café College in Utrecht. “Veiligheid moet een automatisme worden, iets waar we bij wijze van spreken niet meer over hoeven na te denken. Hoewel het bewustzijn over veiligheid groeiende is in ons team, zijn we er nog niet. Ik wil me vandaag graag laten inspireren. Hopelijk levert de bijeenkomst me munitie op om veiligheid nog meer te laten leven bij mijn project.”

Voor die inspiratie moesten veiligheidsdeskundigen Robert Huisman en Peter Schoonderwoert zorgen. Ze werken namens respectievelijk de gemeente Delft en ProRail nauw samen bij Spoorzone Delft, maar deden ook een schat aan ervaring op bij andere projecten. De ervaren specialisten schetsten dat veiligheid rondom projecten veel breder is dan menigeen denkt. Veiligheid van de constructie, bouwveiligheid, arboveiligheid, spoorveiligheid, verkeersveiligheid, maar bijvoorbeeld ook sociale veiligheid maken er deel van uit. Het gaat zowel om veiligheid tijdens de realisatie als om veilig gebruik en beheer erna. En deze opsomming is niet uitputtend. De aandacht voor die integrale veiligheid laat bij projecten vaak nog te wensen over, betoogden Huisman en Schoonderwoert al in een eerder artikel. “En dat terwijl het een belangrijk onderdeel van het werk van een projectmanager zou moeten zijn.”

Vroegtijdig betrekken

Een reden dat veiligheid niet altijd integraal aangevlogen wordt, is volgens de veiligheidsdeskundigen dat veel partijen betrokken zijn bij een project. Huisman: “ProRail benadert veiligheid anders dan Rijkswaterstaat, de aannemer anders dan een gemeente. De kunst is om die werelden bij elkaar te brengen. Bij Spoorzone Delft is dat gelukt door veel met elkaar te overleggen. De mensen van het project stonden bovendien erg open voor de suggesties van Peter en mij.”

Huisman en Schoonderwoert pleiten ervoor om al in de ontwerpfase veiligheidsdeskundigen te betrekken bij een project. “Bij het nieuwe station Rotterdam Centraal is dat gebeurd”, schetste Schoonderwoert. “Ik heb er bij dit project op gehamerd om alle materiaal via het spoor te verplaatsen. Dat pakte goed uit voor de verkeersveiligheid in de stad. Maar helaas worden wij vaak nog te laat betrokken. Bij één station is het noodzakelijk om met enige regelmaat een hoogwerker met de trein binnen te rijden. Anders kan de glaswand niet onderhouden worden. In het ontwerp was namelijk geen ingang gepland die groot genoeg is voor een hoogwerker. Gevolg is dat beheer en onderhoud duurder en onveiliger zijn dan noodzakelijk. Robert, ik of een collega-veiligheidsdeskundige kunnen dit soort omissies voorkomen. Mits we tijdig ingeschakeld worden natuurlijk.”

Safety walks

Het Café College was zeker geen eenrichtingsverkeer. De deelnemers onderbraken het betoog van de veiligheidsdeskundigen voortdurend met vragen en opmerkingen. Er waren bovendien vijf stellingen waarover ze met elkaar in discussie gingen. Een eyeopener tijdens deze discussie was dat haast alle keuzes die je maakt binnen een project consequenties hebben voor de integrale veiligheid. “Wij willen ons project versnellen. Maar wat betekent dit voor het veilig uitvoeren van het werk door de aannemer? Daar moet je je bewust van zijn.” Deelnemers pleitten voor safety walks door het projectgebied om onveilige situaties te signaleren. De projectmanager draagt uiteindelijk de verantwoordelijkheid voor de veiligheid binnen het project en moet dit onderwerp bespreekbaar maken, was een veelgehoorde suggestie. Het vroegtijdig betrekken van de beheerder, het op orde (en vindbaar) houden van het veiligheidsdossier en het gezamenlijk optrekken van opdrachtgever en opdrachtnemer waren andere aanbevelingen.

Sommige deelnemers zagen integrale contracten als een manier om integrale veiligheid te bevorderen. “Het consortium wil bij een dergelijk contract dat niet alleen de uitvoering, maar ook het beheer effectief en veilig gebeurt. Daar is het immers ook verantwoordelijk voor binnen een DBFM(O)-contract. De aannemer heeft er dan alle belang bij om al in de ontwerpfase veiligheidsdeskundigen in te huren.” “Het is en blijft een wettelijke verplichting van de opdrachtgever om de veiligheid bij een project te waarborgen”, plaatste Huisman een kanttekening. “Deze verantwoordelijkheid kun je niet uitbesteden. Als er een ongeval plaatsvindt, sta jij voor het hekje van de rechtbank.”

Arend van Dijk beschrijft een voorbeeld uit zijn project. Foto door Julie Weber.

Veel bereikt

“De basis is aardig op orde qua veiligheid”, concludeerde hoofd Veiligheid Marcel Hendriks Boers van ProRail na afloop van de bijeenkomst. “Zaak is nu om niet door te schieten in regels. We moeten ons ook niet achter die regels verschuilen. Verdere winst zit in het verbeteren van het veiligheidsbewustzijn en het gedrag in de dagelijkse praktijk. En in een goede samenwerking op veiligheidsgebied met opdrachtnemers en andere overheidspartijen.” Bij ProRail is er volgens Hendriks Boers al veel bereikt. “In 2006 is voor het laatst een baanwerker aangereden bij spoorwerkzaamheden. Ook het aantal bijna-aanrijdingen is sterk verminderd: van 45 in 2006 naar acht in 2015. We streven uiteindelijk naar een proactieve veiligheidscultuur in de hele sector.”

Zijn counterpart René Sewuster van RWS-dienst Grote Projecten en Onderhoud (GPO) liet zich net als Hendriks Boers niet onbetuigd tijdens de bijeenkomst. Hij heeft de laatste jaren eveneens positieve ontwikkelingen gezien wat het veiligheidsbewustzijn betreft. “Veiligheid is bij Rijkswaterstaat echt iets van de projecten zelf geworden. Het is al lang niet meer uitsluitend een stokpaardje van veiligheidsdeskundigen. Wel denken de meeste mensen nog vooral aan de uitvoering als het om veiligheid gaat. Terwijl je – zoals Huisman en Schoonderwoert terecht opmerken – bij het ontwerp al moet regelen dat die uitvoering en later ook het beheer veilig verlopen. Dat is een kwestie van lobbyen en met goede argumenten komen tijdens de conceptuele fase.”

Zachte kant

De Bruijn was zichtbaar geïnspireerd door het Café College. “Ik ben er nog meer dan voor de bijeenkomst van overtuigd dat we een slag moeten slaan op het gebied van gedrag en cultuurverandering. Al hebben ze zeker hun rol, we komen er niet door alleen maar checklists af te lopen en regels te maken. De werkelijkheid is daarvoor te complex en veiligheid te veelomvattend. Dat kun je nooit allemaal in lijstjes en regels vatten. Het gaat om de zachte kant, die andere blik, om elkaar aanspreken op veiligheidsgebied.”

Het bewustzijn over veiligheid zou trouwens niet alleen binnen projecten mogen groeien, vervolgde de projectmanager. “Dit geldt ook voor de interne opdrachtgevers en de omgevingspartijen waarmee we te maken hebben. Wat zijn de scenario’s waarvoor je kunt kiezen bij werkzaamheden? Wat zijn de veiligheidsconsequenties van ieder scenario? Dat zou je met hulp van een veiligheidsdeskundige inzichtelijk moeten maken voor omgevingspartijen en opdrachtgevers. Voor de doorstroming is werken terwijl het verkeer langs raast goed. Maar voor de veiligheid en de kwaliteit van het werk is tijdelijk afsluiten van een stuk weg vaak beter. Door de scenario’s voor te leggen, maak je beslissers bewust wat keuzemogelijkheden en consequenties zijn.”

Maarten Mulder, projectmanager bij ProRail, in gesprek met zijn collega Remco van der Gaag. Foto door Julie Weber.

Balans

Misschien dat de slotopmerking van Huisman de lading van de bijeenkomst nog het beste dekte. “De instrumenten en regels moeten op orde zijn, het gedrag is belangrijk én het is nodig dat projecten standaard veiligheid meenemen bij de keuzes die ze maken. Ook hier is integraliteit dus het sleutelwoord. Als we een goede balans vinden tussen deze factoren, valt er nog veel te verdienen op veiligheidsgebied.”

Neerlands diep laat het onderwerp integrale veiligheid niet los en beraadt zich op een vervolg op dit Café College. Meer over inspanningen en instrumenten op veiligheidsgebied bij ProRail en Rijkswaterstaat, lees je alvast hier, hier en hier. De presentatie van Robert Huisman en Peter Schoonderwoert vind je hier terug.