• 08 juni 2017
• Noel Houben

Olifanten kiezen altijd de kortste weg. Ze maken zich niet druk als ze afwijken van de geplaveide paden. Marker Wadden bewandelde de afgelopen jaren soms dit soort olifantenpaadjes en dat heeft het project geen windeieren gelegd. Onlangs toonde Koning Willem-Alexander zich tijdens een werkbezoek nog verguld met de archipel van natuureilanden die in het Markermeer verrijst. Hoe pak je het aan als je olifantenpaadjes wilt nemen? En hoe is het om in één projectteam te zitten met een natuurorganisatie, die bij andere projecten juist tegenovergestelde belangen vertegenwoordigt? Deze en andere vragen zorgen ervoor dat projectmedewerkers van uiteenlopende organisaties op dinsdag 30 mei de weg naar Zeist weten te vinden. Gegroepeerd rondom tafels op een knusse zolderverdieping gaan ze met elkaar in gesprek.

Het onderwerp olifantenpaadjes heeft ook Martien Marteijn van de provincie Flevoland naar de bijeenkomst gelokt. “Ik ben een overheidsmens en hou van kaders en afspraken. Maar als daarbinnen een handig binnenpaadje te vinden is, moeten we dat niet nalaten. Ik hou niet zo van gedachteloos procedures volgen omdat die er nu eenmaal zijn. Als ambtelijk opdrachtgever probeer ik de afdeling Infrastructuur dan ook te stimuleren om hier slim mee om te gaan. De kunst is om creatief te zijn, maar dan wel binnen de lijntjes. Het vraagt om ervaring en inzicht om dat goed te doen. Niet iedereen is daarvoor in de wieg gelegd.”

Martien Marteijn – Provincie Flevoland. Foto: Jorrit ’t Hoen

72 innovaties

Namens Marker Wadden is deze namiddag een vierkoppig gezelschap aanwezig om de ervaringen binnen het project uit te dragen. Alliantiemanager Ben Viveen, technisch manager en omgevingsmanager Bert Flach en contractmanager Jeroen Eikholt brengen het Rijkswaterstaatperspectief in. Projectdirecteur Roel Posthoorn van Natuurmonumenten schetst wat het project voor de natuurorganisatie betekent. De RWS’ers bijten met plenaire presentaties en interactieve tafelgesprekken het spits af. Uit hun verhalen rijst een beeld op van een project dat op enkele vlakken behoorlijk afwijkt van het gebruikelijke. Zo werd Marker Wadden al aanbesteed voordat het hele projectbudget geregeld was en is dit budget ondergebracht bij het Nationaal Groenfonds. In plaats van de gebruikelijke kwaliteitsborging met KAD-toetsen en gate reviews ontwikkelde het project een lightversie met onder andere collegiale toetsing en een zelf samengesteld tenderboard. Ramingen, vergunningen en het programma van eisen werden opgesteld op basis van de ‘vlekken’ in het bestemmingsplan. Normaal gesproken gebeurt dit op basis van een (gedetailleerd) ontwerp. En deze opsomming is verre van volledig. Een analyse door de Erasmus Universiteit Rotterdam onderscheidt liefst 72 innovaties bij het project Marker Wadden.

Ben Viveen – Alliantiemanager Marker Wadden. Foto: Jorrit ’t Hoen

Toch is er geen sprake van afwijken om het afwijken, benadrukt Flach. “Er zat een behoorlijke tijdsdruk op het project, zodat er geen tijd was om alles op de gebruikelijke wijze te doen. Verder was het doel van het project om met het beschikbare budget zoveel mogelijk eiland te realiseren. Elke cent die opgaat aan onderzoeken en procedures betekent dan minder projectresultaat.” “We hebben risicogericht gewerkt”, vult Viveen aan. “We hebben zeker risico’s genomen, maar die zijn telkens zorgvuldig afgewogen. En eerlijk is eerlijk: we hebben soms ook geluk gehad.”

Informeel netwerk

De leeftijd en ervaring van veel hoofdrolspelers is volgens de alliantiemanager een belangrijke reden dat het project risico’s durfde te nemen. “Als je ouder bent, heb je toch meer in- en overzicht.” “Wij beschikken over een groot informeel netwerk binnen Rijkswaterstaat”, stelt Flach. “Dit bestaat uit mensen met wie we al jaren samenwerken. Met hun steun kun je makkelijker andere paden bewandelen bij zo’n project.” Hier plaatsen deelnemers tijdens de tafelgesprekken kanttekeningen bij. “Ik heb juist positieve ervaringen met een jonge collega die out-of-the-box durft te denken. Als je lang ergens werkt, kun je ook vastgeroest raken in bestaande structuren.”

De steun van toenmalig directeur-generaal Rijkswaterstaat Jan Hendrik Dronkers, de ‘status aparte’ van het project binnen Rijkswaterstaat, de combinatie van de specifieke kwaliteiten van Natuurmonumenten en Rijkswaterstaat: het draagt allemaal bij aan het succes van Marker Wadden. Het project kan ook meer zijn eigen gang gaan omdat het een natuurproject met een grote ‘gunfactor’ is, aldus Eikholt. “Bij een beladen infrastructuurproject is experimenteren toch lastiger.”

Bert Flach – Omgevingsmanager Marker Wadden. Foto: Jorrit ’t Hoen

Conflict

Zonder weerstand is het desondanks niet gegaan, weten de RWS’ers. Er waren binnen het projectteam ook collega’s die moeite hadden met de vernieuwende werkwijze en de risico’s die deze met zich meebrengt. De interne opdrachtgever was ook niet altijd onverdeeld enthousiast. Hij probeerde op een zeker moment meer controle in te bouwen. Projectteam en opdrachtgever stonden recht tegenover elkaar. Het informele netwerk hielp in die situatie om de lucht te klaren. Viveen: “Het besef was er uiteindelijk dat we samen bezig zijn met iets unieks. Het conflict had ook positieve gevolgen: we durfden hierna veel meer tegen elkaar te zeggen.”

De opgedane ervaringen worden inmiddels volop uitgedragen. De Rijkswaterstaters geven regelmatig presentaties binnen de overheid, zodat andere projecten van Marker Wadden kunnen leren. De analyse van dit en andere vernieuwende projecten door de Erasmus Universiteit Rotterdam moet input opleveren voor het veranderen van de werkwijze binnen Rijkswaterstaat. Natuurmonumenten verkoopt het project met verve in de buitenwereld. Het bezoek van de Koning aan het project is daar een voorbeeld van. Maar de natuurorganisatie komt ook met opvallende publieksacties. Zo konden stellen eind vorig jaar bij 3FM Serious Request bieden om te mogen trouwen op de Marker Wadden.

Jeroen Eikholt – Contractmanager Marker Wadden. Foto: Jorrit ’t Hoen

Vooruitstrevende minderheid

‘Wil ik de formele organisatie omzeilen?’ Met geeltjes reageren de deelnemers aan de Nd Topics op deze prikkelende vraag. De Ja’s blijken ruim in de meerderheid: het enthousiasme van het projectteam Marker Wadden is in vruchtbare aarde gevallen. Niet vreemd, want de bijeenkomst heeft de vooruitstrevende minderheid onder de projectmedewerkers naar Zeist gebracht. In de woorden van een deelnemer: “Ik ben van de olifantenpaadjes, de andere teamleden minder. Daarom zijn zij ook niet hier.”

Procesbegeleider Rudolf Cremer Eindhoven. Foto: Jorrit ’t Hoen

Voor Marteijn is het omzeilen van de formele organisatie een brug te ver. Hij wil die organisatie wél creatiever maken en laten meebewegen. “Iedere organisatie heeft zijn eigen cultuur en identiteit. Dat is niet een sta-in-de-weg, maar juist een kracht. Die kracht moet je benutten in plaats van ertegen te vechten. En wat dat meebewegen betreft: de provincie Flevoland is al behoorlijk aan het veranderen, zeker ook in de harde sector.”

Cultuurverschillen

Het slotwoord is aan Posthoorn. Net als zijn RWS-collega’s is hij zeer positief over Marker Wadden. “Los van wat het betekent voor de natuur is het ook een heel sober en doelmatig project. Want we hebben het gerealiseerd in de helft van de tijd en met de helft van het budget van vergelijkbare Rijkswaterstaatprojecten.” Posthoorn bevestigt dat er de nodige cultuurverschillen bestaan tussen ‘zijn’ Natuurmonumenten en Rijkswaterstaat. “De vraag ‘Waar word je blij van’ beantwoorden de twee bloedgroepen binnen het project heel anders. Daar kwamen vanuit Rijkswaterstaat dan antwoorden op als ‘We willen een deskundige aanbesteder zijn’ en ‘We willen goed kunnen werken in allianties’. Dat vonden wij raar en abstract. Maar uiteindelijk vind je elkaar in de ambitie om de klus te klaren en in de trots als dat daadwerkelijk is gelukt. We zijn ook complementair in onze specifieke kwaliteiten. Rijkswaterstaat is bijvoorbeeld goed in aanbesteden, wij zijn goed in het regelen van politieke en maatschappelijke steun.”

Roel Posthoorn – Natuurmonumenten. Foto: Jorrit ’t Hoen

De partijen zijn niet van de ene op de andere dag bij elkaar gekomen, erkent de projectdirecteur. “We hebben eerst een jaar met elkaar gepraat en daarbij elkaars nieren goed geproefd. Je komt niet zomaar tot zo’n unieke samenwerking. Daar komt bij dat dit voor Natuurmonumenten een erg spannend project is. Onze projecten kosten normaal gesproken maximaal een paar miljoen euro. Nu zijn we eindbeheerder van een project met een budget dat bijna net zo groot is als ons jaarbudget. Een project ook waarbij we veel ruimte en daarmee vertrouwen geven aan de markt.” Support van de top, een ‘status aparte’ binnen de organisatie en strak sturen op risico’s waren ook binnen Natuurmonumenten belangrijke voorwaarden om een succes te maken van Marker Wadden.

Uitdaging

Marteijn heeft aan de bijeenkomst veel stof tot nadenken overgehouden. “Anders werken, de handen ineenslaan met een natuurorganisatie om als gelijkwaardige partners een project aan te pakken: er komt een hoop bij kijken. Het is niet voor niets dat ze bij Marker Wadden een jaar nodig hadden om het fundament te leggen. En hoe vul je de projectrollen goed in als je de olifantenpaadjes wilt gaan bewandelen? Heb je daar vooral ervaren mensen voor nodig? Of maakt ervaring niet zoveel uit en gaat het om flexibele geesten? Het is een gegeven dat je niet te veel gelijksoortige mensen bij elkaar in een team moet zetten. Maar hoe je dan die flexibele geesten identificeert en de juiste mix in een team vindt? Daar ligt nog een flinke uitdaging.”