Wat maakt dit project bijzonder?

Els noemt ten eerste de samenwerking met de markt. Ten tweede de dialoog met de omgeving: “Een goede dialoog en verstandhouding met de omgeving is in dit project even belangrijk als de technische aspecten ervan. Stakeholdermanagement is dus erg belangrijk maar daar hebben we in België weinig ervaring mee.”

Wat betreft Luc steken er twee bijzonderheden boven alles uit. Ten eerste de innovatie bij de bouw van de Oosterweelverbinding, de officiële naam voor de ring Antwerpen. “De technische component van ons werk hier kent zijn gelijke niet. Het wordt een leerschool voor de markt, voor opleidingsinstituten, we ontwikkelen zo twintig jaar voorsprong. We gaan dingen uitvinden; wat betreft complexe tunnelbouw maar ook wat betreft duurzaamheid. Antwerpen heeft de slechtste luchtkwaliteit van Vlaanderen, daar zal dit project ook een antwoord op moeten vinden.” Ten tweede noemt Luc, net als Els, de relatie met de omgeving. De reden waarom de Oosterweelverbinding zo’n lange aanlooptijd kende, is de grote weerstand vanuit de samenleving. “We zijn in 20 jaar tijd van rechtbank naar werkbank gegaan met de verschillende burgerbewegingen en kunnen nu spreken van een constructieve samenwerking. De fase die we nu ingaan is wat mij betreft de boeiendste. Ook omdat we gaan werken met social return on investment. Antwerpen kent veel werkeloosheid, de aannemerij komt uit een moeilijke periode. De bouw van de Oosterweelverbinding gaat niet alleen de infrastructuur en economie van België een boost geven, maar ook het sociale weefsel in de Antwerpse regio.”

Wat betreft Leo zit het bijzondere van dit project niet in een brug of tunnel: “Het zit ‘m in de verandering van cultuur, van bouwcultuur, kennis en kunde die plaats moet vinden. Ook het politieke klimaat en de verwevenheid van functies maakt het project zeer complex en uniek.”

Els van Parijs. Foto: Jorrit ’t Hoen

Els van Parijs, projectmanager, opgeleid tot civiel ingenieur en sinds drie jaar werkzaam bij BAM. Voorheen was zij werkzaam in de chemische industrie en bij het Vlaams Agentschap Wegen en Verkeer, het Vlaamse Rijkswaterstaat. “Dit project heeft een aanlooptijd van 20 jaar gehad en is zeer belangrijk voor België en Antwerpen. Ik ben zeer vereerd dat ik daaraan mag meewerken, hiermee kunnen we geschiedenis maken.”

Wat is jullie grootste uitdaging?

“De variabele scope,” aldus Els en ze licht dat verder toe. “We hadden al een contract met een aannemer toen de scope gedeeltelijk werd aangepast onder druk van de omgeving. Zo werd beslist om een geluidproject toe te voegen aan de geplande infrastructuurwerken. Parallel loopt ook een traject waarbij leefbaarheidsprojecten worden uitgewerkt voor de volledige ringzone. Daarbij zal dit eerste project van vier, de toon zetten. Deze fase is cruciaal. Nu wordt het vertrouwen tussen burgers, politiek en BAM vormgegeven. De linkeroever vormt de sleutel voor het succes van de rest van het Oosterweelproject. Dat is wat mij betreft onze grootste uitdaging.”

Luc ziet ook de financiële risico’s als uitdaging. “Wij gaan aan de slag met 3,6 miljard maatschappelijk kapitaal. Als we slagen dan zal onze economie en onze welvaart daar veel baat bij hebben; er staat veel op het spel voor Vlaanderen.”

Naast de financiële uitdaging ziet Leo ook een technische uitdaging die volgens hem niet te vergelijken is met wat er op dit moment in Nederland wordt gebouwd: “We hebben voor de rechteroever 1,8 miljard in aanbesteding met onder meer een tunnel die onder bestaande bruggen en kanalen door zal gaan. Technisch gezien is dat een super uitdaging. Ik heb veel ervaring in de publieke bouw- en infrasector maar dit zie ik echt als iets groots.” Ondanks alle uitdagingen is er veel vertrouwen bij het projectteam. Het momentum is er nu, licht Luc toe: “Er bestaat een grote wil en veel enthousiasme om dit project te realiseren, ook bij de aannemers, politiek en burgers. We hebben de wind volop in de zeilen.”

Luc Hellemans, COO van BAM en opdrachtgever, was in 1999 als civiel ingenieur betrokken bij de eerste plantekeningen voor een nieuwe Antwerpse ring. “Met dit project keer ik terug naar mijn oude liefde. Dit is geen project maar een zaak van nationaal belang, met grote relevantie voor de Belgische economie. Het wordt een project dat de samenwerking tussen overheid, bedrijfsleven, aannemerij en burgers grondig zal veranderen.”

Wat is hét woord, of de zin die bij dit project past?

“Een nieuw elan,” zegt Els.

“Het onmogelijke mogelijk maken,” aldus Luc. Hij denkt daarbij weleens terug aan een inspirerend interview met Nelson Mandela. Tijdens zijn gevangenschap op Robbeneiland droomde Mandela al van een rol als leider van Zuid-Afrika. Luc: “Als je zo’n droom kunt verwerkelijken vanuit zo’n onmogelijke positie in een gevangeniscel, dan moet dit ons ook lukken.”

Waarom treden jullie toe tot Neerlands diep?

Het contact is via Leo Kuepers tot stand gekomen. Leo kent het netwerk nog uit de tijd dat het KING heette: “Wij zijn hier het wiel aan het uitvinden, maar tegelijkertijd gebeurt dat op meer plekken in de wereld. Daar kun je van leren. Daarom kijken we om ons heen, naar Nederland maar ook naar andere landen. En dan ga je niet kopiëren maar uitwisselen: goede ideeën en werkwijzen halen en samenbrengen. Ook met andere projecten in België willen we een band creëren, zodat we hier een eigen netwerk kunnen vormen. In Maastricht hadden we destijds ook echt wat van België kunnen leren.”

Er moet een cultuuromslag plaatsvinden naar meer openheid en elkaar durven aanspreken, vindt Els. “Dat geldt niet alleen binnen BAM, maar ook naar de aannemer.” Leo noemt het een ‘ombouw,’ anders samenwerken. “De aannemer staat hier voor open, maar woorden moeten ook in daden worden omgezet. Er is veel goede wil maar het gaat met horten en stoten, een beetje zoals het groeiproces van een kind.” Directheid en openheid is wat vaak met Nederlanders wordt geassocieerd, hoewel dat soms ook als bot kan overkomen. Bij Belgen ligt dat anders legt Luc uit. “Wij zijn honderden jaren overheerst door andere naties. Onze volksaard is daarom veel meer zwijgen en vervolgens toch gewoon ‘ons goesting’ doen. Maar in de samenwerking rond dit project kunnen we ons dat niet permitteren.”

Foto: Jorrit ’t Hoen

Leo Kuepers, adviseur vanuit RWS was onder meer plaatsvervangend projectdirecteur en contractmanager bij de A2 Maastricht. Hij brengt “kennis en kunde mee naar Antwerpen, niet door hetzelfde te doen als in Nederland, maar door samen nieuwe manieren te vinden.” Over de Oosterweelwerken zegt hij: “Een erg groot project qua scope en complexiteit, dat zijn gelijke in Nederland niet kent. Even over de grens maar een totaal andere wereld.”

Welke lessen verwachten jullie te leren in dit project?

Dat zijn er een heel stel. Leo somt op: “Het uitbouwen van de projectorganisatie van 70 nu naar 230 man volgend jaar. Werken met IPM en met systeemgerichte contractbeheersing. Hoe voorkomen we papier en zetten we een praktijkgerichte beheersing op die gebaseerd is op samenwerking? Hoe werk je constructief samen met de omgeving?” Uiteindelijk zijn volgens Leo twee lessen het belangrijkst: “Hoe kunnen we risico gestuurd werken en met dit project de standaard zetten voor andere Belgische projecten in de toekomst?”

Wat zouden jullie graag van andere projecten in het netwerk willen leren?

Het projectteam uit Antwerpen gaat in ieder geval meedoen aan het programma Nd Teamleren. Leo: “Daarnaast gaan we kijken bij project SAA en willen we meer weten over de rollen binnen alle lagen van de projectorganisatie. Hoe geef je functies vorm en laat je die meegroeien met je organisatie?”

Els vult aan: “Ik zou graag meer leren over werken met IPM-rollen. Hoe behoud ik het overzicht terwijl de organisatie groeit en blijf ik uit het concrete deel van het werk? Toen ik drie jaar geleden bij BAM begon werkte ik alleen, ondersteund door een studiedienst. Een jaar geleden werkte ik met drie mensen. Nu de organisatie verder groeit moet ik leren loslaten. Hoe doe je dat?”

Luc vraagt zich af hoe rigide je mensen binnen hun rol moet houden en hoe je accountability bevordert. “Hoe doen andere teams dat? Welke overlegstructuren gebruiken zij daarvoor?” Els licht dit toe: “Ik heb een hekel aan bureaucratische procedures, maar wij hebben er misschien wel te weinig. Welke stappen neem je, wat kun je verwachten? Dit project is een prototype. Dat nog niet alles vastligt maakt het leuk maar we moeten tegelijkertijd ook nog veel uitvinden.” Daarnaast wil Luc graag meer leren over het digitale stuk dat komt kijken bij dit complexe project met veel tunnels. Leo: “Wat is de laatste stand van kennis bij de inzet van nieuwe technologie in tunnels? Wie kan er meekijken, meedenken, hoe voorkomen we fouten die elders al eens gemaakt zijn?”

Weergave Oosterweelverbinding

Wat brengen jullie in bij Neerlands diep? Welke kennis kunnen jullie delen met het netwerk?

Luc: “Hoe ga je om met onzekerheid binnen je project en hoe kun je je eigen idee opzijschuiven en openstaan voor ideeën van anderen, in ons geval de burgerbewegingen? Dankzij hun inbreng en het gehoor dat de politiek hieraan gaf, blijven nu onder meer een bos, een aantal historische gebouwen en een zwemvijver behouden. Om die wijzigingen als projectteam te aanvaarden en gemotiveerd te blijven, daar kunnen we veel over vertellen.” Leo verwoordt het iets abstracter: “Hoe realiseer je een project in een sterk dynamische omgeving en houd je toch je schip op koers. Dat doen we hier. En de houding van de mensen is geweldig: positief geëngageerd, gemotiveerd ondanks alle uitdagingen en complexiteit. Daar kunnen we in Nederland nog wel wat van leren.”

Wat is jullie grootste ambitie voor dit project?

“Dat in 2023 het project Oosterweel Linkeroever is voltooid,” zegt Els.

“En dat we, in de jaren die eraan voorafgingen, een boost hebben gegeven aan Antwerpen,” aldus Luc. “Ook in hoe burgers, overheid en aannemers naar elkaar kijken en samenwerken. Dat er een mindshift heeft plaatsgevonden op dat vlak.” Luc heeft een droom, erkent hij: “Dat Antwerpen verliefd wordt op dit project.”

Over het Project Oosterweelverbinding Linkeroever

• Het eerste stuk van vier grote infraprojecten aan de Antwerpse ring die samen de Oosterweelverbinding vormen. Door de aanleg van de Oosterweel wordt de Antwerpse Ring rondgemaakt en een nieuwe Scheldekruising gerealiseerd. De Oosterweelverbinding vormt een onderdeel van het Toekomstverbond.
• Met dit Verbond wil de Vlaamse overheid samen met haar partners de bereikbaarheid van de Antwerpse regio en haven vergroten, de verkeersveiligheid verhogen en de leefbaarheid in de regio verbeteren.
• Project Oosterweelverbinding Linkeroever vernieuwt een aantal knooppunten die de Oosterweel via de nieuwe Scheldetunnel laten aansluiten op de E34 naar Knokke, de E17 naar Gent en de Kennedytunnel (aan de westkant van Antwerpen). Tegelijk wordt nieuwe fiets- en traminfrastructuur aangelegd, een P+R-gebouw gerealiseerd en groengebieden met elkaar verbonden door middel van ecoducten en onderdoorgangen.
• Binnen het project van de Oosterweelverbinding worden verschillende tunnels gebouwd: onder de Schelde, onder de dokken, parallel aan het Albertkanaal en dwars onder ditzelfde kanaal.
• Totale financiële omvang van het project is ca. 3,6 miljard euro.
• In het kader van het Toekomstverbond is nog een extra bedrag van 1,25 miljard euro voorzien voor de realisatie van leefbaarheidsprojecten in de Antwerpse ringzone, onder meer voor gedeeltelijke overkappingen van de ring.
• Deze leefbaarheidsprojecten kunnende huidige scope van het project Oosterweelverbinding nog wijzigen.