Over Alex

Sinds 1 januari 2018 is Alex Vermeulen directeur van Neerlands diep. Alex heeft jaren als directeur en projectdirecteur gewerkt voor het Rijksvastgoedbedrijf. Vanuit die rol heeft hij Neerlands diep al leren kennen, onder andere door het volgen van Nd Top, het Topprogramma. Zijn kennis uit de projectpraktijk zet hij nu in voor Neerlands diep.

Gamechangers voor het vak

Onze wereld is flink in beweging. Het is dan ook moeilijk om een referentiepunt te benoemen voor veranderingen in het vak van projectmanagement. Desalniettemin is het naar mijn mening goed om trends te onderkennen die als gamechangers zorgen voor duidelijke beweging voor het projectmanagement in de publieke sfeer van bouw en infrastructuur. Dat helpt ons om scherper en bewuster naar onze praktijk te kijken en daarop te reflecteren.

Nieuwe Botlekbrug A15 – renovatie en vervanging

De Gamechangers op een rij

Van realisatie naar vervanging, onderhoud en beheer

We zien dat (grote) realisatieprojecten minder dominant worden en dat de vervangings- en onderhoudsprojecten juist belangrijker worden. De fijnmazige infrastructuur en dichte bebouwing in ons land zorgen voor een grote opgave voor vervanging, onderhoud en beheer. Zeker nu vereist wordt dat dit toekomstbestendig gebeurt: duurzaam, met circulair materiaalgebruik, en met actuele technologie en de data op orde. Het aantal betrokken actoren is meestal groot, omdat de ruimtelijke functie sterk verweven is met de omgeving, en er steeds vaker sprake is van meervoudig opdrachtgeverschap.

Duurzaamheid als vanzelfsprekend onderdeel van elk project

Waar duurzaamheid in projecten eerder vooral experimenteel was, is het in toenemende mate onderdeel van elk contract. Bij duurzaamheidsmaatregelen is er vaak een sterke verwevenheid van een object met zijn omgeving. Zo zijn duurzame energieoplossingen het meest effectief gebleken wanneer ze toegepast worden binnen een integrale gebiedsaanpak. De noodzaak voor een integrale kijk is er ook bij de financiering: de kosten en baten van duurzaamheidsmaatregelen zitten vaak in verschillende projectfases.

De digitale revolutie: technologie en data centraal

Kennis van beton en staal was vroeger voldoende om een project te managen, maar dat is al lang niet meer het geval. Data over de objecten, functies en omgeving zijn essentieel in alle projectfases: bij ontwerp en bouw (BIM) en bij het beheer, het onderhoud en in toenemende mate bij de exploitatie. Ook is er onder invloed van nieuwe technologie een verandering in beweging in de informatievoorziening, bij het managen van een project en bij besluitvorming. En tenslotte wordt technologie ook steeds belangrijker in het object zelf zoals bijvoorbeeld bij de veiligheids- en installatietechniek in tunnels of andere vitale infraschakels en in gebouwen. Van de projectmanager vraagt het een adaptieve manier van werken, om de systemen van de civiele wereld en de wereld van technologie, IT en datasystemen te kunnen doorgronden en te kunnen integreren.

De veranderende rol van de omgeving

De mensen en organisaties in de omgeving van projecten worden mondiger. Sociale media zorgen voor directheid, snelheid, groot bereik en daarmee impact 24 uur per dag. Waar het managen van de omgeving vroeger vooral werd gezien vanuit het belang van het wegnemen van hindermacht, is gebiedsgerichte samenwerking inmiddels noodzakelijk voor gedragen ruimtelijke oplossingen. Dat speelt bijvoorbeeld bij grootschalige duurzame energievoorziening, of bij een gebiedsontwikkeling die mogelijk wordt door de realisatie van nieuwe infra. De projectmanager wordt hier procesmanager, die de kansen benut die hij tegenkomt, ook al was dat geen onderdeel van zijn aanvankelijke opdracht.

De richting

Er bestaat niet één recept voor de aanpak voor complexe bouw- en infraprojecten. ‘Standaardaanpakken’ moeten worden toegesneden op de specifieke project- of programmasituatie in de praktijk. Projecten en programma’s zijn voor ons dan ook kraamkamers voor leren en vernieuwen. Werkende weg en stap voor stap komen verbeteringen tot stand. Vernieuwingen zijn niet zelden zoektochten naar belemmeringen in het systeem waarin projecten opereren en het opruimen daarvan..

Samen met een diverse vertegenwoordiging uit ons netwerk hebben we het afgelopen jaar de ontwikkelingsrichting van ons vak in kaart gebracht. Voor het weergeven daarvan hanteren wij drie hoofdnoemers: de opgave, het samenspel en houding en gedrag van de betrokkenen.

De opgave

Projecten worden nog vaak opgezet en beoordeeld op basis van een projectresultaat in termen van tijd, geld, informatie, organisatie en kwaliteit en veel minder op basis van de waardetoevoeging aan de maatschappij. Het “hoe” lijkt het “waarom” naar de achtergrond te verdringen. Zo stond bij bijvoorbeeld de verbouwing van het Rijksmuseum en de bouw van de Noord/Zuidlijn de discussie over het geld en het proces voorop. De waarde die zij aan de stad Amsterdam en aan Nederland toevoegen, bleven bijna tot aan oplevering op de achtergrond. Waardetoevoeging voor de samenleving komt in de toekomst steeds meer op de voorgrond. Beleidsthema’s zoals duurzaamheid, smart mobility, maar ook voortgaand gebruik tijdens onderhoud en renovatie worden onderdeel van die waardetoevoeging en zorgen in het project voor een niet-vaste scope en een iteratief, flexibel proces. De opgave wordt – meer dan de opdracht – voor het project de richtingaanwijzer.

Het samenspel

Bij een dergelijke kijk op de opgave past ook een andere manier van samenwerken. Ook hier zien we een een zoekproces naar maatwerk en creatieve oplossingen. Grote, solitaire projecten worden minder dominant. Programmatisch en gebieds- en netwerkgericht – maatschappelijk – denken en werken komt daarvoor in de plaats. De projectmanager is niet meer de enige die regie heeft of kan hebben over het resultaat. Dat leidt tot andere manieren van samenwerken, tot een ander samenspel.

Houding en gedrag

Wat betreft houding en gedrag zien we dat werken vanuit ‘open geest, open hart en open wil’ (naar Otto Scharmer) tot successen leidt. Belangrijke voorbeelden daarvan zien we bij de eerder aangehaalde Noord/Zuidlijn – vergelijk de situatie voor en na de verzakkingen –, maar ook bij het programma Ruimte voor de Rivier. Samen met bewoners, andere bestuurslagen en vele stakeholders zijn hier vanuit een ‘open geest, open hart en open wil’ belangwekkende resultaten behaald. Het werken vanuit dit gedachtegoed is ook noodzakelijk voor het kennen en beoordelen van de beperkingen van het systeem waarin je opereert en voor het lef om die beperkingen op te ruimen.

Samen verder verdiepen en verrijken

Wij hebben deze noemers gebruikt om de ontwikkelingen in het vak projectmanagement te duiden en bespreekbaar te maken. Ze zijn samengevat in drie schema’s. 

Download hier de schematische weergave van het tussenresultaat.

De ontwikkelingen en trends komen voort uit ons netwerk. Het helpt ons om te beoordelen of onze programma’s en andere activiteiten actueel zijn. Hebben wij de wijsheid in pacht? Nee, geenszins. We vragen iedereen om mee te denken en mee te werken aan verdere verdieping en verrijking, aan een levend document. Zo kunnen we samen nog effectiever werken aan betere resultaten in publieke bouw- en infraprojecten.

Op weg naar een nog mooier Nederland!

Alex Vermeulen | alex@neerlandsdiep.nl