De transitie naar werken vanuit een gebiedsperspectief

  • 25 januari 2023
  • Steven van Luipen

Wim Leendertse sloot eind vorig jaar een succesvolle reeks Nd Sociëteiten af. Als laatste in een reeks van vier gaf hij deze editie zijn academische blik op de noodzakelijke en urgente transitie van sectoraal naar gebiedsgericht denken en werken in de infrastructuurplanning. Wim Leendertse is hoogleraar Management in Infrastructuurontwikkeling aan de Rijksuniversiteit van Groningen en senior-adviseur bij Rijkswaterstaat.

Wim hield een betoog om meer in samenhang te werken aan ruimtelijke opgaven: ‘We moeten meer gaan denken en werken vanuit het gebiedsperspectief.’ Dat vraagt ook wat van project- en programmamanagers. De presentatie van Wim in deze Nd Sociëteit is opgenomen. Je kunt de opname hier terugzien:

Werken vanuit een gebiedsperspectief

De transitie van het sectorale denken naar werken vanuit een gebied, samen met alle belanghebbenden, is een actueel onderwerp. Veel opgaves met een ruimtelijke component, zoals klimaatadaptatie en stikstof, worden nu nog los van elkaar behandeld alsof het losstaande opgaven zijn. In praktijk hangen die opgaven met elkaar samen, stelt Wim, en dat vraagt om samenhangende keuzes in de oplossingen.

‘Ik geloof niet dat de sectorale optelsom van oplossingen gaat leiden tot grote transities waar we in dit land voor staan. Ik geloof meer in een integrale aanpak, dat we met elkaar die opgaves gaan aanpakken.’

Wim Leendertse

Daarin is er nog wel een verschil tussen gebiedsgericht werken, waarin je vanuit een infrastructuurproject naar een gebied kijkt en dingen ‘meekoppelt’, versus als je helemaal werkt en redeneert vanuit het gebied. Het gebruikte instrumentarium voor die manieren van werken verschilt ook sterk.

Dat we meer moeten gaan denken en werken vanuit gebiedsperspectief, vraagt om een cultuurverandering, volgens Wim. Die transitie naar meer gaan werken vanuit het gebied, levert wel spanningen op, in onder meer de opdracht, de sturing en (het proces van) de samenwerking met stakeholders (figuur 1).

 

Figuur 1: Spanningen tussen werken vanuit projectperspectief (links) en gebiedsperspectief (rechts) (Bron: Wim Leendertse)

In de praktijk bij de Blankenburgverbinding

Reflectie uit de projectpraktijk kwam onder andere van Helene Moors, projectdirecteur van de Blankenburgverbinding. Voor Helene is het meekoppelen van kansen in een gebied niet per se een tegenstelling met werken vanuit het gebied. De Blankenburgverbinding is begonnen vanuit de gebiedsgerichte verkenning ‘Rotterdam Vooruit’, met de ambitie om een duurzaam vestigingsklimaat voor de Rotterdamse regio te ontwikkelen. Dat ging om veel elementen, waarvan bereikbaarheid er een was.

Toen de budgetten verdeeld waren na de eerste fase van de verkenning, is de Blankenburgverbinding gebiedsgericht blijven werken. Dat deden ze naast en met andere (sectorale) projecten die aan andere elementen van het gebied werkten, wat uiteindelijk samen het geheel moest maken. Als er iets fout ging, gingen de projecten gezamenlijk terug naar het doel vanuit integraliteit.

Helene kijkt steeds terug en vooruit, in verschillende abstracties: hoe is de wereld veranderd en bereiken we nog steeds het doel dat we voor ogen hadden? Helene: ‘Ik maak het voor mijn team altijd heel concreet. Als ik in 2024 de A24 openstel, ben ik dan trots op wat ik bereikt heb? Voldoet dan de weg die wij aanleggen, met het hele gebied wat eromheen ook ontwikkeld is, nog steeds aan de wensen die in 2024 gesteld worden? Of heb ik iets gemaakt dat voldoet aan de wensen die we in 2011 gedefinieerd hebben?’

Risicobeheersing

Wordt gebiedsgericht werken niet vaak gezien als risicobeheersmaatregel? Volgens Helene kan dat alleen vanuit oprechtheid. Als je door gebiedsgericht werken wilt voorkomen dat je weerstand krijgt, dan zal dat een averechts effect hebben: ‘Dan doe je je stakeholders ernstig tekort, want die prikken daardoorheen.’

Andersom is het wel zo: ‘Als je oprecht een netwerk organiseert, in een politiek-bestuurlijke arena, met alle belanghebbenden, dan ben je in feite bezig een maatschappelijke opgave te managen.’ Als je deze partijen kunt helpen om hun belang te regisseren, dan ben je bezig met een gebiedsgerichte aanpak via de stakeholders. En dat is ook een risicobeheersmaatregel volgens Helene: wanneer je met de maatschappelijke ontwikkelingen – gemaakt door de veelheid van belangen in een gebied – meegaat, of niet.

Je gebruikt de ruimte voor meerdere belangen. Volgens mij kun je de ruimte niet één keer, maar heel vaak gebruiken.

Helene Moors

Bottom-up verandering

Wim denkt dat de transitie naar werken vanuit het gebied niet snel vanuit de sturingslijn zal komen. Volgens Wim werkt de politiek vanuit het verdelen van geld: ‘Daarbinnen worden oplossingen gedefinieerd die opgeteld dat budget opleveren. Vervolgens ga je sturen op die oplossingen. Dat is een manier van werken die we blijkbaar hebben.’ De optelsom van zulke sectorale oplossingen gaat niet leiden tot de oplossing voor de grote opgaven. Zo ook bij de stikstofproblematiek. Boeren opkopen helpt niet stikstofproblematiek op te lossen, laat staan dat het over biodiversiteit of natuurontwikkeling gaat.’

De verandering zal eerder bottom-up moeten komen, volgens Wim. Dat betekent dat van de projectmanager gevraagd wordt om in het gebied te stappen en alle opgaves te gaan oplossen, maar kan een projectmanager wel degelijk een beeld vormen welke issues er spelen en kijken of het (infrastructuur)project nuttig kan zijn voor die opgaven. ‘Dat is echt iets anders dan alleen maar je eigen opgave doen.’

Samenwerken aan complexe opgaven in de Nd Transitiechallenge

In de Nd Transitiechallenge leer je om je stakeholdernetwerk te identificeren en activeren, om gedragen en bestendige oplossingen te vinden voor complexe transitieopgaven. Vraagstukken binnen het thema gebiedsgericht werken, passen daar bij uitstek in.

De Nd Transitiechallenge loopt van maart tot en met oktober 2023. Projecten en programma’s die aangesloten zijn bij het Nd Projectennetwerk, kunnen meedoen. Kijk hier voor meer informatie en aanmelden.

Wil je weten hoe je als project of gebiedsontwikkelingsprogramma mee kunt doen in het projectennetwerk van Neerlands diep? Neem contact op met Steven van Luipen.

Reageer

Ook interessant

  • Anders samenwerken met je stakeholders in de Nd Opgave-impuls

In de Nd Opgave-impuls staat het werken aan een complexe opgave samen met het stakeholderveld centraal. Het programma helpt teams het veld in kaart te brengen, stakeholders uit te nodigen en collectief eigenaarschap te creëren rond een opgave. Vijf teams rondden het programma – tot dan nog de Nd Transitiechallenge – begin van dit jaar […]

lees meer
  • Zuidasdok OVT gespiegeld door collega’s

Station Amsterdam Zuid groeit snel en wordt naar verwachting het op een na grootste station in Amsterdam. Een gezamenlijk programma van Rijkswaterstaat, ProRail en Amsterdam richt zich op het ondergronds brengen van de A10-zuid bij de Zuidas. Het project Zuidasdok is in 2020 omgevormd tot een programma-organisatie met afzonderlijke projectonderdelen. Het eerste project, de OV […]

lees meer
  • Nieuws
  • Er was eens… Nd Teams 2024

De laven sliepen nog, Holle Bolle Gijs had zijn buik nog vol. De Efteling lag er nog stil bij toen een Arabische poortwachter op de vroege morgen de deelnemers van Nd Teams 2024 naar hun bestemming begeleidde. Sommigen konden hun bijna kinderlijke enthousiasme niet bedwingen. En terecht. Hoe vaak komt het nou voor dat je […]

lees meer