Het belang van professionele moed neemt toe

Steden worden smart cities door de inzet van allerlei technologieën die ervoor zorgen dat de leefomgeving verbeterd wordt. Zo wordt in Amsterdam de drukte rondom evenementen en bijvoorbeeld een gebied als De Wallen met big data gereguleerd: via camerasystemen wordt het aantal bezoekers continu gemonitord en als er opstoppingen ontstaan zorgt een team van verkeersregelaars ervoor dat het publiek wordt omgeleid. Ook zijn de eerste stalen bruggen van de digitale printer gerold en veel afvalcontainers zijn inmiddels onderdeel van internet of things: zij bevatten chips of sensoren die een melding doorgeven aan de afvalcentrale, zodat deze worden geleegd zodra ze vol zijn. Zo wordt de logistiek van het ophalen optimaal ingeregeld.

Deze ontwikkelingen komen tot stand door samenwerkingen tussen de overheid en bedrijven of andere partners. Volgens Zeger van der Wal, hoogleraar Bestuurskunde, zal een overheidsmanager zich daarbij ondernemender moeten opstellen om mee te gaan in de ontwikkelingen: “wendbaar, creatief, niet gehinderd door een bureaucratische mindset en vooral: denkend vanuit het probleem en de eindgebruiker, in plaats vanuit de procedure.”(1)

Moed is een nieuwe waarde, die volgens Van der Wal toe zal nemen in belang en gestimuleerd dient te worden. Het vergt moed om, bijvoorbeeld vanuit veiligheidsoverwegingen rondom nieuwe technologie, niet overal openheid van zaken over te geven, als dit bijdraagt aan het tegengaan van cybercrime. Terwijl het vanuit de meer traditionele rol gebruikelijk is om dat wel te doen, zowel hiërarchisch als publiekelijk.

Toezicht op de morele kant van de bedrijfsvoering

De overheid houdt rekening met normen en waarden die onderdeel zijn van de moraal die heerst in de maatschappij. Die beïnvloedt onder andere de doelstellingen van het ministerie, welke grenzen er zitten aan overheidsbemoeienis en de relatie tussen de overheid en burger. Er zijn gedragscodes en Raden van Toezicht. De beroepspraktijk van de digitale leider heeft met de ethische aspecten en onderliggende waarden te maken die hieruit voortvloeien. Bij digitaal leiderschap is moed een belangrijke waarde; hoe speelt het een rol in de beroepspraktijk van de projectmanager?

Hoe kan een projectmanager moed inzetten?

Bij vernieuwende projecten kunnen de uitgangspunten helder zijn en is er de intentie om hieraan te voldoen, maar onbedoelde effecten zijn niet altijd bij voorbaat uit te sluiten. Daarom is het bij innovatieve projecten van belang om, voordat er gehandeld wordt, het gesprek aan te gaan met betrokken partijen over mogelijke risico’s van de aanpak. Het vraagt een zekere scherpte voor het herkennen van moreel geladen situaties en moed van de projectmanager om deze gesprekken aan te gaan. Een projectmanager die ook deelnam aan het individuele leerprogramma Nd Digitaal Leiderschap: “Het is belangrijk om de dialoog met elkaar te starten. Niet alles wat technisch mogelijk is moet. We moeten met elkaar op zoek naar de balans tussen wat we allemaal kúnnen, maar ook wat we allemaal wíllen.” Het doel bij het stellen van vragen hierover is niet overtuigen, maar om juist met oog voor de verschillende perspectieven een gedragen uitkomst te krijgen. Hierbij helpt het om ook stakeholders uit de omgeving te betrekken.

Deugdethiek en een houding van praktische wijsheid

De filosoof Aristoteles beschreef in zijn Ethica Nicomachea (2) een deugdethiek die in eerste instantie draait om de vraag ‘wat voor een persoon behoor ik te zijn’. Volgens Aristoteles geeft een houding van ‘praktische wijsheid’ je inzicht in hoe je, met oog voor de context, in concrete situaties moet handelen. Hiervoor heb je onder andere moed nodig. De balans kan bij de ene beslissing meer richting overmoed neigen en de andere keer richting dapperheid, ‘moed’ bevindt zich er precies tussenin. Voordat iemand ‘de moed heeft verzameld’ om iets aan te kaarten kan er een innerlijke strijd zijn, een zoektocht naar het juiste midden. Ook bij nieuwe projecten speelt dit een rol, zoals een Nd alumnus uit het Nd Tech programma (nu Nd Digitaal Leiderschap) aan geeft: “Durf en vrijheid zijn belangrijke waarden bij een nieuw project. De veiligheid om je nek uit te steken moet aanwezig zijn. Fouten mogen worden gemaakt om te leren.”

Soms moet je weerstand bieden aan wat de Franse filosoof Rousseau ‘amour propre’ noemt: de neiging om te handelen naar ons idee van wat de omgeving ervan gaat vinden. Het voorstel om een uit de hand gelopen ICT-project te stoppen, kan veel weerstand oproepen. Dan kunnen we ons door de ‘amour propre’ laten verleiden om een meer wenselijke keuze te maken voor collega’s en leidinggevenden, zoals de deadline vooruitschuiven en er toch nog energie in steken.

Een projectmanager moet blijven zoeken naar een aanvaardbare oplossing. Door zelf grenzen te stellen, de controle enigszins los te laten door open te staan voor het onbekende en samen te werken met stakeholders. En daarnaast door met zijn of haar leidinggevende in gesprek te blijven over de voortgang, de onzekerheden en de risico’s. Ook dit bedoelde Aristoteles met het inzetten van moed vanuit een houding van praktische wijsheid.

Hoe draagt professionele moed bij aan digitaal leiderschap bij de overheid?

Een digitaal leider komt soms in situaties terecht waar eisen en rollen tegenstrijdig en moreel geladen kunnen zijn. Technologische vernieuwingen kunnen er om vragen om buiten veilige kaders te treden. Moed vanuit een houding van praktische wijsheid kan bijdragen aan digitaal leiderschap bij de overheid. De moed hebben om je te durven uitspreken als er fouten worden gemaakt, daarbij wars te zijn van ‘amour propre’ en dus niet bang te zijn voor afkeuring of hiërarchie. En daarnaast te blijven zoeken naar het juiste midden.

Wil je meer weten over de morele kanten van digitaal leiderschap? Schrijf je dan via hier in voor de tweedaagse Nd Masterclass ‘Van doen naar denken over de morele kanten van de bouwopgave’ op donderdag 17 en vrijdag 18 maart 2022 in Nhow Rotterdam.

1. Wal, Z. van (2017). De 21^e-eeuwse overheidsmanager, een reis door tijd, plaats en context. Den Haag: CAOP, blz. 48
2. Dohmen, J., Over levenskunst, de grote filosofen over het goede leven, Amsterdam, Ambo/Anthos, 2016, blz. 49