Openstaan voor het andere

Tony Bosma in gesprek met deelnemers. Foto: Jorrit ’t Hoen

De lessen van de Roertunnel en van andere ICT-projecten bij de overheid zijn wel geland bij de meeste deelnemers aan de Nd Topics. Toch worden ze collectief overweldigd door het betoog dat Tony Bosma in twee bedrijven over hen uitstort. De futurist schroomt daarbij niet om zijn gehoor uit te dagen en soms zelfs (mild) te provoceren. Wat te denken van citaten als “De bouw is de minst efficiënte industrie ter wereld” en “In de toekomst wordt tachtig procent van de taken van de projectmanager overgenomen door kunstmatige intelligentie”. Waarbij het doel van Bosma vooral is om zijn toehoorders wakker te schudden. Immers: “De komende twintig jaar gaat er op technologische gebied zoveel veranderen dat het lijkt of de afgelopen twintig jaar niets is gebeurd.”

We zijn vanaf onze geboorte geconditioneerd om op een bepaalde manier tegen de wereld aan te kijken. Hierdoor zoeken we vooral naar wat we willen vinden, legt Bosma uit. Om mee te gaan in de vaart der volkeren, moeten we daarom een gouden regel omarmen: “Het pad naar succes is openstaan voor het andere en niet dicht te slaan door het bestaande.” En specifiek voor projectmanagers: “De impact van technologie vraagt erom om verder vooruit te denken: voorbij aan het eigen project en vanuit de opgave.”

De futurist komt tijdens zijn betoog met veel voorbeelden van ontwikkelingen die voor de deur staan. Of sterker nog, die al realiteit zijn. Wat te denken bijvoorbeeld van BIMchain, waarbij Building Information Management (BIM) wordt gecombineerd met de mogelijkheden van block chain. Of ‘slimme’ liften die met elkaar communiceren en zelfstandig besluiten om een monteur in te schakelen bij een dreigend defect. Robots die foto’s maken op de bouwplaats en met behulp van kunstmatige intelligentie constructiefouten ontdekken: het behoort tot de mogelijkheden. Tot de belangrijkste ontwikkelingen voor de komende tien jaar rekent Bosma onder meer het Outerweb: een alomvattend netwerk dat digitale informatie verbindt met de fysieke en biologische wereld. Het maakt naast de eerdergenoemde ‘slimme’ liften ook slimme infrastructuur mogelijk. Dit is infrastructuur die kan waarnemen, op basis daarvan denkstappen maakt en hier vervolgens ook naar handelt. Andere belangrijke ontwikkelingen zijn onder andere Cobotica (robots en mensen die op gelijkwaardige basis samenwerken) en de Augmented mens (waarbij de biologische grenzen van het menselijk lichaam worden opgerekt met technologie).

Proces, niet project

In het tweede deel van zijn uiteenzetting plaatst Bosma de nodige kanttekeningen. Zo faalt 73 procent van de big data initiatieven. Een belangrijke oorzaak: ze worden gezien als een (eindig) project, in plaats van een voortdurend doorgaand proces. En gaan de technische ontwikkelingen wel zo snel? De eerste selfies en zelfrijdende auto’s dateren al van voor de Tweede wereldoorlog, de politie experimenteerde in de jaren zeventig van de vorige eeuw al met drones. De almacht van de grote technologiebedrijven en het monopolie dat zij bezitten op datagebied, is een zorgelijke ontwikkeling. Zijn we in de samenleving van de toekomst primair burger, consument, of slechts een product? Zorgelijk is ook de groeiende afhankelijkheid van technologie en de kwetsbaarheid die dat met zich meebrengt. We vertrouwen steeds vaker blind op data, terwijl die door fouten of acties van hackers gecorrumpeerd kan worden. Ethiek is rondom data en ICT bovendien nog in belangrijke mate een blinde vlek, vertelt Bosma.

Tony Bosma. Foto: Jorrit ’t Hoen

Hoewel data veel antwoorden kan geven, zullen mensen ook in de toekomst het verschil maken, is zijn overtuiging. De ‘vierde industriële revolutie’ is dan ook geen zoektocht om mensen te transformeren in cyborgs of machines. Digitalisering dient volgens de futurist om de unieke vermogens van mensen te versterken en om mensen te ontlasten, zodat ze zich juist op hun unieke vermogens kunnen richten. “Omarm technologie, maar wordt het niet: dat is uw uitdaging.”

Integrale planning

Het duizelt de deelnemers soms door het hoge tempo waarmee Bosma zijn observaties over hen uitstort. Ze kunnen enigszins bijkomen tijdens de verhandelingen van Peter van Doorne van TenneT en Liesbeth Kooy van het Rijksvastgoedbedrijf. Van Doorne vertelt hoe de eigenaar van het Nederlandse en Duitse hoogspanningsnetwerk data gebruikt om tot een betere integrale planning te komen. Zo’n planning is geen sinecure als er tegelijkertijd honderden nieuwbouwprojecten en meer dan 20.000 onderhoudswerkzaamheden lopen. Activiteiten die niet zelden invloed op elkaar uitoefenen. Met beschikbare en verrijkte data krijgt TenneT inzicht in vier kritische factoren: geplande buitendienststellingen, de behoefte aan en beschikbaarheid van personeel, de marktcapaciteit en de logische volgorde van werkzaamheden. De data helpen de organisatie om ver vooruit te kijken en om desinvesteringen te voorkomen. Een druk op de knop maakt zichtbaar waar verschillende geplande activiteiten elkaar in de weg zitten. Maar de analyse laat ook zien hoe de gesignaleerde problemen door aanpassingen in de planning kunnen worden voorkomen.

Peter van Doorne. Foto: Jorrit ’t Hoen

“Projectmanagers vinden van nature hun eigen project het belangrijkste”, weet Van Doorne. “Ze reageren dan ook niet meteen enthousiast als je hen vertelt dat hun planning op de schop moet en de afspraken met de aannemer de prullenbak in kunnen. Maar wanneer we uitleggen waarom dit noodzakelijk is en bovendien met alternatieven komen, dan is er wel begrip en draagvlak.”

‘Slim’ gebouw

Liesbeth Kooy. Foto: Jorrit ’t Hoen

Hoe kunnen data helpen om tot duurzame kantoorgebouwen te komen? Daarom draait Kooys verhaal. In het Rijkswaterstaatkantoor in Rijswijk zijn vier verdiepingen ingericht als testomgeving. Hier worden allerlei mogelijkheden op het gebied van licht en warmte uitgetest. Zo zijn er werkplekken waarop medewerkers zelf de temperatuur en de sterkte en kleur van het licht kunnen instellen. De bezetting van de werkplekken wordt continu gemeten en er is een app waarmee collega’s en lege werkplekken kunnen worden gevonden. Zo’n 2000 sensoren in het gebouw leveren een schat aan data op.

De testomgeving brengt ook beperkingen, belemmeringen, aandachtspunten en vragen aan het licht. Als je met behulp van sensoren en een app precies kunt weten waar iemand is, wanneer hij het gebouw binnenkomt en weer verlaat, dan vraagt dit om afspraken om de privacy te waarborgen. Bijvoorbeeld het niet bewaren van dergelijke data. Het team van het Rijksvastgoedbedrijf ondervond ook dat bouw en ICT nog gescheiden werelden zijn. Kooy: “Nadat we met een ICT-partij aan tafel hadden gezeten, was de uitkomst toch niet wat we verwacht hadden.” Het team heeft meer ICT-expertise binnengehaald om dergelijke misverstanden in de toekomst te voorkomen. Maar Kooy noemt ook ‘beeldend denken’ als een manier om taal- en cultuurverschillen te overbruggen en tot een gezamenlijk beeld te komen. Een ander aandachtspunt is het overdragen van zo’n ‘slim’ gebouw aan de beheerder. Wat te doen als deze niet over de vereiste competenties op ICT-gebied beschikt? De sensoren maken het bovendien mogelijk om alleen de delen van het gebouw te laten schoonmaken die daadwerkelijk zijn gebruikt. Maar daarmee kom je wel aan de werkgelegenheid van mensen. “Niet alles is dus zomaar voor iedereen geweldig.”

Openhartige gesprekken

Deelnemers in gesprek over data-memory. Foto: Jorrit ’t Hoen

Wat betekenen de ontwikkelingen op het gebied van data nu voor mijn eigen werk? De deelnemers leggen tijdens de Nd Topics ook verbanden naar hun dagelijkse praktijk. Een data-memoryspel maakt aanvankelijk vooral competitiedrang los. In razend tempo worden opgaven als ‘Gebruik minder energie’ en ‘Lever projecten op tijd op’ gekoppeld aan datacomponenten als ‘Inzicht in de resterende levensduur van het beton van een brug’ en ‘De persoonlijke voorkeuren van mensen over werkplekverlichting’. Maar als de prijzen eenmaal zijn verdeeld, ontstaan er wel degelijk openhartige gesprekken. Er blijken nog veel vragen te zijn. Hoe handig of juist erg is het dat Google precies weet met welke trein je naar je werk reist, bijvoorbeeld? Hoe bepaal je nog wat klopt en wat niet als je overspoeld wordt met informatie en data? En hoe besteed je aan als je niet meer te maken hebt met overzichtelijk afgebakende projecten, maar met voortdurend doorgaande processen? “Als de traditionele middelen en regels ons niet meer dienen maar in de weg zitten, dan moeten we die aanpassen”, reageert een deelneemster. “Misschien ligt daar dan onze opgave.”