Muurtjes afbreken

Na een korte inleiding door Steven van Luipen van Neerlands diep en Alexli Gravemeijer namens LEF Future Center verspreiden de deelnemers zich over het complex. De verbeterteams, met inspirerende namen als LED’s do IT!, Stoer Groen Station en LEFdijk, vertellen in een eigen hoekje over hun wederwaardigheden. Vervolgens gaan ze met hun toehoorders op zoek naar succesfactoren en concrete acties voor de toekomst.

Steven van Luipen opent de slotmanifestatie. Foto: Jorrit ’t Hoen

Hoe kunnen we de bestaande, sectoraal opgestelde kaders en handreikingen ombouwen tot een integrale projectaanpak, waarin duurzame gebiedsontwikkeling centraal staat? Met deze uitdaging was verbeterteam De Meesterkoks van Rijkswaterstaat het afgelopen halfjaar druk. Het kader Wegontwerpproces, het kader Ruimtelijke Kwaliteit en Vormgeving en de handreiking Verduurzaming MIRT sluiten niet goed op elkaar aan; zowel qua procedure als qua taalgebruik. Dit maakt het moeilijk om onderwerpen als ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid een volwaardige rol te laten spelen in de planstudie van RWS-projecten ten opzichte van het dominante aspect wegontwerp. De afgelopen periode hebben De Meesterkoks stappen in de goede richting kunnen bewerkstelligen. Zo zijn de kaderbeheerders met elkaar in gesprek gegaan om tot een betere aansluiting en afstemming te komen. Hiermee is al een deel van de tussenliggende ‘muurtjes’ afgebroken. Een overkoepelende toets en sideletters ter verduidelijking zijn andere winstpunten op korte termijn. Uiteindelijk zou er idealiter één model moeten ontstaan, waarbinnen alle relevante aspecten zijn geïntegreerd en alle betrokkenen samenwerken. Onderwerpen als ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid worden dan niet meer gezien als ‘extra’ thema’s, maar als integraal onderdeel van een project. Overigens ontdekten De Meesterkoks dat marktpartijen ook niet automatisch integraal denken en geneigd zijn te blijven werken zoals zij gewend zijn. Hier valt dus eveneens nog winst te boeken.

Samen met de toehoorders komen De Meesterkoks tot verschillende verbeteracties en succesfactoren. Een belangrijke: ga actief op zoek naar mensen die de ontwikkeling die het verbeterteam heeft ingezet rondom het project verbreding A6 kunnen doorzetten in andere projecten. Ook een nauwere samenwerking met de markt kan winst opleveren. Dit kan in de vorm van een samenwerkingsovereenkomst op projectoverstijgend niveau, zoals de gemeente Amsterdam die heeft met enkele ingenieursbureaus. Maar ook het (deels) samenwerken op één locatie van opdrachtgever en marktpartijen kan leiden tot verrassende ideeën en een integrale projectaanpak bevorderen.

Met elkaar

Tijdens het werken aan duurzaamheid liepen de verbeterteams aan tegen meerdere paradoxen. Zo is er de schijnbare tegenstelling van de budgettering. Duurzaamheid vraagt op korte termijn om investeringen, terwijl de lange termijn baten soms ten gunste komen van een andere (overheids-)partij. Of neem de paradox van de aanbesteding en contractering. Enerzijds is er de wens om de kennis en de creativiteit van de markt optimaal te benutten, ook op duurzaamheidsgebied. Anderzijds kan dit op gespannen voet staan met (Europese) aanbestedingsregels. De deelnemers aan de slotmanifestatie selecteren uit tien paradoxen de meest urgente. Deze worden voorgelegd aan Marten Klein van de gemeente Amsterdam, Els van Grol van het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, Karen te Boome van ProRail en Onno van Sandick van Rijkswaterstaat. Hun (management-)perspectief kan niet alleen een frisse blik bieden op de paradoxen, maar wellicht ook helpen om hiermee samenhangende belemmeringen weg te nemen.

Deelnemers in gesprek over paradoxen. Foto: Jorrit ’t Hoen

Voordat de discussie losbarst, wordt in een filmpje teruggeblikt op het afgelopen halfjaar. De uitdagingen, inspanningen én resultaten van de verbeterteams komen aan bod. Onder de resultaten concrete producten als prestatiecontracten die duurzaamheid bevorderen en een proeftuin om innovaties uit te testen. Maar vooral ook inzichten als “Onze opgave lijkt inhoudelijk, maar is vooral organisatorisch” en “We moeten mensen meenemen in onze plannen, samen weerstanden wegnemen, het echt met elkaar doen”. Niets voor niets is ‘Versnellen door te verbinden’ de centrale gedachte achter de Nd Duurzaamheidschallenge.

Volhouden (x10)

Het panel met vlnr Marten Klein, Els van Grol, Alexli Gravemeijer, Onno van Sandick en Karin te Boome Foto: Jorrit ’t Hoen

Het is een denktrant die ook tijdens de paneldiscussie regelmatig terugkeert. Belangrijk onderwerp van gesprek zijn de belemmeringen die kaders en regelgeving bevatten om duurzamer te werken. En dat terwijl overheidsorganisaties tegelijkertijd zeggen dat duurzaamheid een must is. Klein herkent deze paradox als directielid van het Ingenieursbureau van de gemeente Amsterdam. “Het is een kwestie van volhouden, volhouden en volhouden. Blijf de kaders ter discussie stellen. Alleen zo kunnen we de olietanker van de overheid langzaam bijsturen.” Manager Leefomgeving, Juridische zaken en Vastgoed Te Boome wijst erop dat het belangrijk is om het management te betrekken. “Zorg dat zij je gaan sponsoren. Dan kun je om of over de hobbels heen.” Dit kan Van Grol, manager van het Ingenieursbureau van De Stichtse Rijnlanden, beamen. “De teamleden van verbeterteam LEFdijk waren supergemotiveerd en vertelden een mooi verhaal op de goede manier. Dan kun je er als manager of bestuurder gewoon niet omheen. Verbinden is key. Om dat te doen moet je je verdiepen in de ander. En verder kijken dan je neus lang is. Soms is een ander een beter ambassadeur om duurzaamheid verder te brengen dan je eigen manager bijvoorbeeld.” De ander meenemen moet je soms heel letterlijk doen, brengt Klein in. “Een asfaltcentrale gaf aan geen duurzaam asfalt te kunnen produceren. Maar toen we samen langsgingen bij een concurrent, was de reactie: ‘Dit kunnen wij ook!’”

Panel in gesprek met deelnemers. Foto: Jorrit ’t Hoen

De paradox van de conflicterende doelen levert eveneens veel gesprekstof op. Bestaande, ‘heilige’ doelen als veiligheid en beschikbaarheid lijken duurzaamheidsdoelen soms in de weg te zitten. Verbeterteam LED’s do IT kan erover meepraten. (Gedimde) LED-verlichting en waar verantwoord verlichting uit naast de snelweg kan een grote energiebesparing opleveren en daarmee veel duurzaamheidswinst. Politiek, pers en maatschappelijke organisaties zien echter vooral veiligheidsrisico’s. Aan veiligheid mag niet getornd worden; daarover zijn alle aanwezigen het wel eens. “Maar je moet het niet te zwartwit maken”, brengt een deelnemer in. “Je hoeft niet te kiezen. Zitten bestaande kaders in de weg om duurzamer te worden? Dan kun je die best ter discussie stellen. Als je maar goed onderbouwt hoe veiligheid en beschikbaarheid gewaarborgd blijven.” Adviseur strategie en duurzame ontwikkeling Van Sandick ziet dat duurzaamheid steeds meer een plek verovert naast veiligheid en beschikbaarheid. “De minister van Infrastructuur en Waterstaat heeft bijvoorbeeld extra budget beschikbaar gesteld om duurzaam baggeren mogelijk te maken. En de directies hebben gezegd: ‘We doen het duurzaam of we doen het niet’. Natuurlijk loop je soms aan tegen kaders en middenmanagers met andere prioriteiten. Dan is het een kwestie van niet opgeven en verbinding blijven leggen; van de werkvloer tot de minister aan toe.”

Het relativerende ‘slotwoord’ is voor Maarten Kraneveld van Neerlands diep. In zijn gepassioneerde Duurzaamheidslied komt een hoop ellende voorbij (“We helpen de wereld naar de kloten en gaan er zelf aan kapot”), maar is er ook de broodnodige relativering (“Nog even lekker leven is alles wat ik wil”).

Techniek én proces

Tijdens de afsluitende borrel wordt nog druk nagepraat over duurzaamheid in het algemeen en de slotmanifestatie in het bijzonder. Constructeur Matthijs Griffioen van de gemeente Amsterdam heeft gemengde gevoelens overgehouden aan de bijeenkomst. “Ik heb een duurzaamheidshart. Ik heb binnen het Ingenieursbureau van de gemeente onder andere een duurzaamheidsscrum opgezet. Ik had hier graag quick wins opgehaald die wij kunnen toepassen binnen onze projecten. Maar de focus lag niet zozeer op de technische mogelijkheden, maar meer op de procesmatige aspecten en belemmeringen rondom duurzaamheid. Ik besef dat de manier waarop je die technische oplossingen communiceert en verder brengt in de organisatie belangrijk is voor het slagen ervan. Maar wanneer we de techniek en het proces bij elkaar brengen, kunnen we echt grote slagen maken op het gebied van duurzaamheid. In onze scrum zijn inmiddels beide richtingen vertegenwoordigd.”

Team van reCAP in gesprek met deelnemers. Foto: Jorrit ’t Hoen

Projectmanager van het Rijksvastgoedbedrijf Bas Wouters weet als geen ander dat het organiseren van draagvlak essentieel is om concrete innovaties te realiseren. Met verbeterteam reCAP richt hij zich zowel binnen de challenge als in het dagelijks werk op het duurzaam maken van de gevangenissen en jeugdinrichtingen van Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI). In een eerder artikel vertelden teamleden al over hun doelstellingen en beweegredenen. Team reCAP heeft tijdens de challenge verbinding gelegd met de toplaag binnen DJI en het Rijksvastgoedbedrijf. Dit heeft onder andere geresulteerd in een filmpje. Hierin kondigt plaatsvervangend Hoofdirecteur Annelore Roelofs van DJI aan de daken van de gevangenissen te voorzien van zonnepanelen. Daarnaast wordt één gevangenis een experimenteerlocatie, vertelt Wouters. “Hier mogen studenten en afstudeerders ideeën uitproberen; op het gebied van duurzaamheid, maar ook voor andere onderwerpen die DJI belangrijk vindt. Denk bijvoorbeeld aan humane detentie. Genoeg moois voor de boeg dus. Voor ons is deze slotmanifestatie niet het einde, maar een tussenstap.”

Duurzaamheid moet

Daarin staat reCAP niet alleen. Desgevraagd laten alle verbeterteams aan het einde van de slotmanifestatie weten verder te willen met duurzaamheid. Een terugkomdag over een halfjaar moet de onderlinge kennisdeling bevorderen, maar dient ook als stok achter de deur. Want, zoals deze dag meerdere malen te beluisteren viel: “Duurzaamheid mag niet meer, het moet gewoon.”