Mooie tussenpositie

Een programma is de aangewezen organisatievorm om hun opgave te realiseren, vinden programmamanager Paul van Roosmalen en adviseur Duurzaamheid Marloes Gout. Zij nemen samen met 8 teamgenoten deel aan Nd Programmaleren. “Bij het werken aan multifunctionele daken hebben we te maken met ingewikkelde en soms tegenstrijdige processen en belangen“, stelt Paul. “Zo is het verleidelijk om het realiseren van woningen op de daken te zien als een bron voor extra erfpacht. Maar dat kan het weer minder aantrekkelijk maken om dergelijke woningen te realiseren. En daarmee ruimte te bieden aan de groeiende bevolking van de stad. Verder is de regelgeving gebaseerd op de status quo van gisteren. Dit kan tot allerlei onduidelijkheden leiden. Kan een woningbouwvereniging wel een ambitieus plan voor zonnepanelen op de daken uitvoeren? Of komt ze zo op het terrein dat volgens de regelgeving toebehoort aan de energiebedrijven? Het wegnemen van deze belemmeringen vraagt onder meer om een brede blik en dito scope, tijd, een zekere onafhankelijkheid en lobbyen tot de Tweede Kamer aan toe. Dat lukt vanuit een programma beter dan vanuit een project of de lijn. Door de lange looptijd kun je je als een programma bijvoorbeeld makkelijker wat langer vastbijten in een onderwerp als de situatie erom vraagt. Bij een project dreigt er dan al snel een te late oplevering. Een project kan meestal ook niet het beleid beïnvloeden. Voor de lijnorganisatie is het op haar beurt vaak moeilijk om een project te beïnvloeden. Want het project bewaakt zijn grenzen als een leeuw, om maar binnen afgesproken tijd en budget zijn opdracht af te kunnen ronden. Wat dat betreft hebben we als programma een mooie tussenpositie tussen project en lijn.”

Flexibiliteit en vrijheid

Flexibiliteit en vrijheid zijn voor Marloes kernbegrippen van programmatisch werken. “Zeven pijlers geven vorm aan onze acties. Een belangrijke is Informeren van Rotterdammers en organisaties in de stad. Zodat zij gaan nadenken over de mogelijkheden van hun dak. Met voorbeeldprojecten Inspireren we hen, door te laten zien wat mogelijk is. Andere pijlers zijn Stimuleren (bijvoorbeeld door te wijzen op subsidies), Beleid ontwikkelen, Netwerk creëren, Innoveren en Beïnvloeden. De pijlers zijn eigenlijk de verschillende rollen die we als programma bekleden. Voor de ingewikkelde vraagstukken waarmee wij te maken hebben, hebben we al die rollen nodig. Maar ook de mogelijkheid om snel te switchen van de ene pijler naar de andere als de situatie daarom vraagt. Binnen het Programma voor Multifunctionele Daken hebben we die vrijheid en flexibiliteit.”

Heldere sturing

Het betekent niet dat het realiseren van de opgave van het programma eenvoudig is, benadrukt Marloes. “We willen iets doen wat nooit eerder is gedaan en dingen veranderen die heel lang op een bepaalde manier werden gedaan. Dan is er altijd weerstand. Onbekend maakt onbemind. Het is daarom niet voor niets dat Informeren onze eerste pijler is.” Niet alleen extern, maar ook intern is er soms wrijving, weet Paul. “In het verleden waren er vaak meerdere kapiteins op het schip bij programma’s. Ze vielen bijvoorbeeld onder meerdere wethouders en directeuren. De Rotterdamse Standaard Programma Sturing (RSPS) uit 2013 bevat daarom strakke richtlijnen om dit te voorkomen. Toch was het een moeilijk gesprek met de drie wethouders die raakvlakken hebben met ons programma. We hebben hen met de RSPS in de hand gevraagd om één van hen aan te wijzen als eindverantwoordelijke. Hetzelfde hebben we gedaan op de niveaus van de directeuren en het lagere management. Met een heldere sturing als gevolg.”

Het programma heeft daarnaast een interne klankbordgroep. Hierin zitten vertegenwoordigers van andere programma’s en grote projecten binnen de gemeente Rotterdam. Paul: “Er zijn bijvoorbeeld initiatieven om zonne-energie en groen te bevorderen en om de waterberging te regelen. Wij doen dan het deel van hun opgave op het dak. Doordat we structureel met elkaar in gesprek zijn, kunnen we elkaar helpen en versterken.” Een informeel netwerk van 180 interne ambassadeurs doet eveneens wonderen voor het draagvlak van het programma. “De deelnemers variëren van communicatiespecialisten tot stedenbouwkundigen en van brandweermensen tot sociale hulpverleners”, schetst Paul. “Zij brengen allemaal hun eigen expertise in. Ze hielpen ook regelmatig belangeloos bij onze events in de stad, toen de coronamaatregelen die nog toestonden.”

Verfrissend

Het Rotterdamse team is enthousiast over de deelname aan Nd Programmaleren. “We klankborden met partijen die aanlopen tegen vergelijkbare problemen en uitdagingen”, zegt Marloes. “De opgave van bijvoorbeeld het Programma Bruggen en Kademuren van de gemeente Amsterdam is heel anders. Maar ook zij moeten hetgeen ze in het programma ontwikkelen laten landen in de organisatie. En bestaande projecten meekrijgen in de nieuwe doelstellingen die ze ontwikkelen. Het is fijn om met hen te sparren hoe je dit kunt aanvliegen.” Paul knikt instemmend. “Binnen het programma ontmoeten we bovendien meer dan 100 collega’s, met 100 eigen netwerken. Als ik iets vertel over ons programma, hoor ik regelmatig: ‘Daar moet je eens met die en die over praten’. Natuurlijk delen wij zelf ook onze tips, tricks en contacten met de andere deelnemers aan Nd Programmaleren.” Het leerprogramma brengt de deelnemers in contact met praktijkdeskundigen die hen kunnen inspireren. “Wij gaan bijvoorbeeld praten met iemand van de Nationale Politie”, geeft Paul aan. “Net als wij heeft de politie te maken met een breed scala aan stakeholders. Natuurlijk zijn constellatie, vraagstukken en dynamiek heel anders. Het maakt nogal een verschil of je bezig bent met opsporing of met het stimuleren van het multifunctioneel benutten van daken. Maar juist daardoor kan zo’n ontmoeting verfrissend zijn.”

Methodieken en tools

Het Programma voor Multifunctionele Daken werkt net zoals de andere deelnemers aan Nd Programmaleren aan een praktijkopdracht. Bij het Rotterdamse team gaat het om het borgen van het programma in de reguliere organisatie. Zodat het werken aan multifunctionele daken doorgaat als het programma er in de toekomst niet meer is. Het Programma voor Multifunctionele Daken ontwikkelt met dit doel een dakenvisie. “De methodieken en tools die we aangereikt krijgen binnen Nd Programmaleren helpen ons daarbij”, vertelt Marloes. “Wij gebruiken bijvoorbeeld systeemdenken om input voor onze visie te krijgen vanuit de staande organisatie. Met dit model kun je overtuigingen, drijfveren en belangen in beeld brengen en daarmee expliciet maken. Waarna je vervolgens stapsgewijs kunt komen tot een goede samenwerking en een gedragen visie. Ik ben benieuwd wat Nd Programmaleren nog meer voor ons in petto heeft.”

Over Nd Programmaleren

Binnen Nd Programmaleren ontwikkelen teams zich gedurende een jaar in programmatisch werken. Ze krijgen daarbij verschillende impulsen. Onder andere in de vorm van ondersteunende methodieken en tools op het gebied van complexiteitsdenken, systeemdenken en het analyseren en benaderen van stakeholders. Ook gaan ze binnen Nd Programmaleren aan de slag met verschillende modellen en aanpakken voor programmamanagement.

Kennis en inspiratie die ze opdoen in het leerprogramma, kunnen ze direct toepassen in hun werk. Ook brengen ze een actueel vraagstuk uit de dagelijkse praktijk verder. Het idee is dat de deelnemers aan Nd Programmaleren ook na het leertraject van elkaar kunnen blijven leren binnen het netwerk dat tijdens het leerprogramma ontstaat. De deelnemende teams zijn:

• Netwerkbeheervisie, Rijkswaterstaat
• Programma Rijkskeringen, Rijkswaterstaat
• Binnenring Fiets/OV corridor, Gemeente Amsterdam
• Kaderrichtlijnwater/Grensmaas, Rijkswaterstaat
• Programma Fietsparkeren bij stations, ProRail
• Transitie Duurzame Wegverharding, Rijkswaterstaat
• LIFE IP Deltanatuur, Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit
• Instandhouding perronkappen, ProRail
• Multifunctionele Daken, Gemeente Rotterdam
• ERTMS Uitrol op Spoorse infra, ProRail
• Meerjarenprogramma Kunstwerken, Gemeente Den Haag
• Veiligheidsketen Programma Bruggen en Kademuren, Gemeente Amsterdam

Meer weten over Nd Programmaleren? Neem dan contact op met programmamanager Steven van Luipen via steven@neerlandsdiep.nl.