Programma Multifunctionele Daken over Nd Programmaleren: “We ontmoeten 100 collega’s met 100 netwerken”

  • 28 september 2021
  • Noel Houben

12 teams startten in maart 2021 aan het nieuwe online teamtraject Nd Programmaleren. Het doel: van en met elkaar leren en een boost geven aan programmatisch werken. Diezelfde maand lieten we teams van Rijkswaterstaat en de gemeente Amsterdam aan het woord over hun deelname en eerste indrukken. Halverwege Nd Programmaleren richten we het vizier op een ander team: het Programma voor Multifunctionele Daken van de gemeente Rotterdam. Waar houden zij zich mee bezig? En wat heeft Nd Programmaleren hen tot nu toe gebracht?

Rotterdam heeft ruim 18 km2 aan platte daken. Die ruimte wil de groeiende stad beter benutten om leefbaar, gezond, bereikbaar en aantrekkelijk te blijven. Op de grond is ruimte immers schaars en duur. Vandaar dat Rotterdam al in 2008 startte met een dakenprogramma. Daarin lag het accent aanvankelijk op het vasthouden van water bij hevige neerslag, om zo het rioolstelsel te ontzien. Maar zeker met de start van het Programma voor Multifunctionele Daken in 2019 is de blik breder geworden. Rotterdam streeft naar slimme combinaties van functies op de daken. Naast waterberging (blauwe daken) is er bijvoorbeeld ook aandacht voor het opwekken van duurzame energie met zonnepanelen en wind (gele daken), woningbouw (paarse daken), het verbouwen van groente en fruit (groene daken) en het verpozen in parken (rode daken). En dit is slechts een greep uit de functies die de Maasstad op de daken realiseert.

De inspanningen hebben resultaat. In 2020 was er al 430.100 m2 groen dak en lagen er 207.500 zonnepanelen op de Rotterdamse daken. Er zijn aansprekende voorbeelden als de DakAkker (grootste openlucht dakboerderij in Nederland) en een daktuin met berken en een restaurant op Depot Boijmans Van Beuningen. Maar ook bedrijven en VvE’s dragen hun steentje bij. Bijvoorbeeld met daktuinen die ook zorgen voor waterberging en waarop duurzame energie wordt opgewekt. Tijdens het Eurovisie Songfestival eind mei waren wat indrukwekkende staaltjes van de Rotterdamse dakendrift te bewonderen.

Mooie tussenpositie

Een programma is de aangewezen organisatievorm om hun opgave te realiseren, vinden programmamanager Paul van Roosmalen en adviseur Duurzaamheid Marloes Gout. Zij nemen samen met 8 teamgenoten deel aan Nd Programmaleren. “Bij het werken aan multifunctionele daken hebben we te maken met ingewikkelde en soms tegenstrijdige processen en belangen“, stelt Paul. “Zo is het verleidelijk om het realiseren van woningen op de daken te zien als een bron voor extra erfpacht. Maar dat kan het weer minder aantrekkelijk maken om dergelijke woningen te realiseren. En daarmee ruimte te bieden aan de groeiende bevolking van de stad. Verder is de regelgeving gebaseerd op de status quo van gisteren. Dit kan tot allerlei onduidelijkheden leiden. Kan een woningbouwvereniging wel een ambitieus plan voor zonnepanelen op de daken uitvoeren? Of komt ze zo op het terrein dat volgens de regelgeving toebehoort aan de energiebedrijven? Het wegnemen van deze belemmeringen vraagt onder meer om een brede blik en dito scope, tijd, een zekere onafhankelijkheid en lobbyen tot de Tweede Kamer aan toe. Dat lukt vanuit een programma beter dan vanuit een project of de lijn. Door de lange looptijd kun je je als een programma bijvoorbeeld makkelijker wat langer vastbijten in een onderwerp als de situatie erom vraagt. Bij een project dreigt er dan al snel een te late oplevering. Een project kan meestal ook niet het beleid beïnvloeden. Voor de lijnorganisatie is het op haar beurt vaak moeilijk om een project te beïnvloeden. Want het project bewaakt zijn grenzen als een leeuw, om maar binnen afgesproken tijd en budget zijn opdracht af te kunnen ronden. Wat dat betreft hebben we als programma een mooie tussenpositie tussen project en lijn.”

Flexibiliteit en vrijheid

Flexibiliteit en vrijheid zijn voor Marloes kernbegrippen van programmatisch werken. “Zeven pijlers geven vorm aan onze acties. Een belangrijke is Informeren van Rotterdammers en organisaties in de stad. Zodat zij gaan nadenken over de mogelijkheden van hun dak. Met voorbeeldprojecten Inspireren we hen, door te laten zien wat mogelijk is. Andere pijlers zijn Stimuleren (bijvoorbeeld door te wijzen op subsidies), Beleid ontwikkelen, Netwerk creëren, Innoveren en Beïnvloeden. De pijlers zijn eigenlijk de verschillende rollen die we als programma bekleden. Voor de ingewikkelde vraagstukken waarmee wij te maken hebben, hebben we al die rollen nodig. Maar ook de mogelijkheid om snel te switchen van de ene pijler naar de andere als de situatie daarom vraagt. Binnen het Programma voor Multifunctionele Daken hebben we die vrijheid en flexibiliteit.”

Heldere sturing

Het betekent niet dat het realiseren van de opgave van het programma eenvoudig is, benadrukt Marloes. “We willen iets doen wat nooit eerder is gedaan en dingen veranderen die heel lang op een bepaalde manier werden gedaan. Dan is er altijd weerstand. Onbekend maakt onbemind. Het is daarom niet voor niets dat Informeren onze eerste pijler is.” Niet alleen extern, maar ook intern is er soms wrijving, weet Paul. “In het verleden waren er vaak meerdere kapiteins op het schip bij programma’s. Ze vielen bijvoorbeeld onder meerdere wethouders en directeuren. De Rotterdamse Standaard Programma Sturing (RSPS) uit 2013 bevat daarom strakke richtlijnen om dit te voorkomen. Toch was het een moeilijk gesprek met de drie wethouders die raakvlakken hebben met ons programma. We hebben hen met de RSPS in de hand gevraagd om één van hen aan te wijzen als eindverantwoordelijke. Hetzelfde hebben we gedaan op de niveaus van de directeuren en het lagere management. Met een heldere sturing als gevolg.”

Het programma heeft daarnaast een interne klankbordgroep. Hierin zitten vertegenwoordigers van andere programma’s en grote projecten binnen de gemeente Rotterdam. Paul: “Er zijn bijvoorbeeld initiatieven om zonne-energie en groen te bevorderen en om de waterberging te regelen. Wij doen dan het deel van hun opgave op het dak. Doordat we structureel met elkaar in gesprek zijn, kunnen we elkaar helpen en versterken.” Een informeel netwerk van 180 interne ambassadeurs doet eveneens wonderen voor het draagvlak van het programma. “De deelnemers variëren van communicatiespecialisten tot stedenbouwkundigen en van brandweermensen tot sociale hulpverleners”, schetst Paul. “Zij brengen allemaal hun eigen expertise in. Ze hielpen ook regelmatig belangeloos bij onze events in de stad, toen de coronamaatregelen die nog toestonden.”

Verfrissend

Het Rotterdamse team is enthousiast over de deelname aan Nd Programmaleren. “We klankborden met partijen die aanlopen tegen vergelijkbare problemen en uitdagingen”, zegt Marloes. “De opgave van bijvoorbeeld het Programma Bruggen en Kademuren van de gemeente Amsterdam is heel anders. Maar ook zij moeten hetgeen ze in het programma ontwikkelen laten landen in de organisatie. En bestaande projecten meekrijgen in de nieuwe doelstellingen die ze ontwikkelen. Het is fijn om met hen te sparren hoe je dit kunt aanvliegen.” Paul knikt instemmend. “Binnen het programma ontmoeten we bovendien meer dan 100 collega’s, met 100 eigen netwerken. Als ik iets vertel over ons programma, hoor ik regelmatig: ‘Daar moet je eens met die en die over praten’. Natuurlijk delen wij zelf ook onze tips, tricks en contacten met de andere deelnemers aan Nd Programmaleren.” Het leerprogramma brengt de deelnemers in contact met praktijkdeskundigen die hen kunnen inspireren. “Wij gaan bijvoorbeeld praten met iemand van de Nationale Politie”, geeft Paul aan. “Net als wij heeft de politie te maken met een breed scala aan stakeholders. Natuurlijk zijn constellatie, vraagstukken en dynamiek heel anders. Het maakt nogal een verschil of je bezig bent met opsporing of met het stimuleren van het multifunctioneel benutten van daken. Maar juist daardoor kan zo’n ontmoeting verfrissend zijn.”

Methodieken en tools

Het Programma voor Multifunctionele Daken werkt net zoals de andere deelnemers aan Nd Programmaleren aan een praktijkopdracht. Bij het Rotterdamse team gaat het om het borgen van het programma in de reguliere organisatie. Zodat het werken aan multifunctionele daken doorgaat als het programma er in de toekomst niet meer is. Het Programma voor Multifunctionele Daken ontwikkelt met dit doel een dakenvisie. “De methodieken en tools die we aangereikt krijgen binnen Nd Programmaleren helpen ons daarbij”, vertelt Marloes. “Wij gebruiken bijvoorbeeld systeemdenken om input voor onze visie te krijgen vanuit de staande organisatie. Met dit model kun je overtuigingen, drijfveren en belangen in beeld brengen en daarmee expliciet maken. Waarna je vervolgens stapsgewijs kunt komen tot een goede samenwerking en een gedragen visie. Ik ben benieuwd wat Nd Programmaleren nog meer voor ons in petto heeft.”

Over Nd Programmaleren

Binnen Nd Programmaleren ontwikkelen teams zich gedurende een jaar in programmatisch werken. Ze krijgen daarbij verschillende impulsen. Onder andere in de vorm van ondersteunende methodieken en tools op het gebied van complexiteitsdenken, systeemdenken en het analyseren en benaderen van stakeholders. Ook gaan ze binnen Nd Programmaleren aan de slag met verschillende modellen en aanpakken voor programmamanagement.

Kennis en inspiratie die ze opdoen in het leerprogramma, kunnen ze direct toepassen in hun werk. Ook brengen ze een actueel vraagstuk uit de dagelijkse praktijk verder. Het idee is dat de deelnemers aan Nd Programmaleren ook na het leertraject van elkaar kunnen blijven leren binnen het netwerk dat tijdens het leerprogramma ontstaat. De deelnemende teams zijn:

  • Netwerkbeheervisie, Rijkswaterstaat
  • Programma Rijkskeringen, Rijkswaterstaat
  • Binnenring Fiets/OV corridor, Gemeente Amsterdam
  • Kaderrichtlijnwater/Grensmaas, Rijkswaterstaat
  • Programma Fietsparkeren bij stations, ProRail
  • Transitie Duurzame Wegverharding, Rijkswaterstaat
  • LIFE IP Deltanatuur, Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit
  • Instandhouding perronkappen, ProRail
  • Multifunctionele Daken, Gemeente Rotterdam
  • ERTMS Uitrol op Spoorse infra, ProRail
  • Meerjarenprogramma Kunstwerken, Gemeente Den Haag
  • Veiligheidsketen Programma Bruggen en Kademuren, Gemeente Amsterdam

Meer weten over Nd Programmaleren? Neem dan contact op met programmamanager Steven van Luipen via steven@neerlandsdiep.nl.

Reageer

Ook interessant

  • Anders samenwerken met je stakeholders in de Nd Opgave-impuls

In de Nd Opgave-impuls staat het werken aan een complexe opgave samen met het stakeholderveld centraal. Het programma helpt teams het veld in kaart te brengen, stakeholders uit te nodigen en collectief eigenaarschap te creëren rond een opgave. Vijf teams rondden het programma – tot dan nog de Nd Transitiechallenge – begin van dit jaar […]

lees meer
  • Zuidasdok OVT gespiegeld door collega’s

Station Amsterdam Zuid groeit snel en wordt naar verwachting het op een na grootste station in Amsterdam. Een gezamenlijk programma van Rijkswaterstaat, ProRail en Amsterdam richt zich op het ondergronds brengen van de A10-zuid bij de Zuidas. Het project Zuidasdok is in 2020 omgevormd tot een programma-organisatie met afzonderlijke projectonderdelen. Het eerste project, de OV […]

lees meer
  • Nieuws
  • Er was eens… Nd Teams 2024

De laven sliepen nog, Holle Bolle Gijs had zijn buik nog vol. De Efteling lag er nog stil bij toen een Arabische poortwachter op de vroege morgen de deelnemers van Nd Teams 2024 naar hun bestemming begeleidde. Sommigen konden hun bijna kinderlijke enthousiasme niet bedwingen. En terecht. Hoe vaak komt het nou voor dat je […]

lees meer